Want create site? With Free visual composer you can do it easy.

Giriş

Yargı bağımsızlığı, yargı tarafsızlığını sağlamanın bir aracı, hukuk devletinin ön koşulu ve gerçek adaletin temelidir. Yargı bağımsızlığı, vatandaşların adil yargılanma hakkının anayasal bir güvencesi olup hakimlere sağlanan kişisel bir imtiyaz değildir. Yargı bağımsızlığı, hem yargı organının içinden hem de yasama ve yürütme organı, medya, siyasi partiler ve toplum gibi aktör- lerden gelebilecek haksız baskılardan/etkilerden korunmayı gerektirir.1 Yargı organlarının, yasama ve özellikle yürütme organından gelebilecek baskılardan korunması ve yargı fonksiyonu- nu bağımsız ve tarafsız bir şekilde yerine getirmesi amacıyla ülkeler, hakim ve savcıların kariyer- lerine (mesleğe alma, atama, tayin, terfi, disiplin) ve mahkemelerin idaresi ile mali konulara ilişkin yetkileri “yargı konseyi” adı altında oluşturdukları bağımsız organlara devretmişlerdir.

Ülkemizde de, Anayasanın 159’uncu maddesinde Hakimler Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK) düzenlenmiştir. Kurul’un Başkanı, Adalet Bakanıdır. Adalet Bakanlığı Müsteşarı Kurul’un tabii üyesidir. Kurul’un üç asıl ve üç yedek üyesi Yargıtay Genel Kurulunun, iki asıl ve iki yedek üyesi Danıştay Genel Kurulunun kendi üyeleri arasından, her üyelik için gösterecekleri üçer aday içinden Cumhurbaşkanınca, dört yıl için seçilir. Süresi biten üyeler yeniden seçilebilir- ler. Kurul, seçimle gelen asıl üyeleri arasından bir başkanvekili seçer.

HSYK; adli ve idari yargı hâkim ve savcılarını mesleğe kabul etme, atama, nakletme, geçici yetki verme, yükseltme ve birinci sınıfa ayırma, kadro dağıtma, meslekte kalmaları uygun görülmeyenler hakkında karar verme, disiplin cezası verme, görevden uzaklaştırma işlemlerini yapmaktadır. Kurul kararlarına karşı yargı mercilerine başvurulamamaktadır. Kurulun görevleri- ni yerine getirmesi, seçim ve çalışma usulleriyle itirazların Kurul bünyesinde incelenmesi esasla- rı 2461 sayılı Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Kanunu ile düzenlenmiştir. Bu Kanun’un 16’ncı maddesi uyarınca Kurulda yapılan işlemler ve bunlarla ilgili görüşmeler gizlidir.

HSYK’nin oluşumu ve kararları, yargı bağımsızlığı ve hukuk devleti ilkeleri açısından zaman zaman tartışmalara neden olmaktadır.

Yargı Konseyneleri

Çoğu ülkede yargı bağımsızlığını temin etmek amacıyla HSYK benzeri organlar oluştu- rulmuştur. Bu organlar genel olarak “yargı konseyleri” olarak adlandırılmaktadır. Yargı konsey- lerinin oluşumu ile görev ve yetkilerine bakıldığında ülkeden ülkeye büyük farklılıklar görülmek- tedir. Bu farklılıklar her ülkenin siyasi, kültürel ve sosyal koşullarının doğal bir sonucu olsa da, konseylerin görev ve yetkileri açısından iki farklı modelden bahsetmek mümkündür.

Güney Avrupa modeli olarak adlandırılan modelde, temel hedefi yargı bağımsızlığını sağlamak olan yargı konseyleri anayasal kurumlar olarak öngörülmüşlerdir. Bu modelde konsey- ler, hakim ve savcıların mesleğe kabulü, ataması, tayini, terfii, eğitimi ve disiplini ile ilgili önemli yetkilere sahiptirler. Örneğin Fransa, İtalya, İspanya ve Portekiz bu modele dahil ülkelerdir.

Kuzey Avrupa modeline dahil ülkelerde ise; konseylerin görevleri, mahkemelerin idare- si ve mali konulara ilişkindir. Bu modelde konseyler, yargısal faaliyetlerin denetimi, iş yükünün bölüştürülmesi, stratejik planlama, tesisler, otomasyon, eğitim, bilgi ve haberleşme teknolojileri gibi daha çok işlevsel fonksiyonları yerine getirirler. Örneğin, İsveç, Danimarka ve Hollanda bu modele dahil ülkelerdir.

Özetle; Kuzey Avrupa modelinde amaç, yargı hizmetlerinin etkin ve verimli bir şekilde yürütülmesini sağlamak iken, Güney Avrupa modelinde amaç, hakim ve savcıları mesleğe kabul, atama, terfi, disiplin konularında yasama ve özellikle yürütme erkinden gelebilecek baskılara karşı korumak suretiyle yargı bağımsızlığını sağlamaktır.2

Yargı konseylerinin kimlerden oluşması gerektiği hususunda yargı bağımsızlığı hedefine uygun standart bir model bulunmamaktadır. Konseylerde yargı mensuplarının (hakim ve savcılar) yanı sıra yasama ve yürütme organına mensup üyeler, hukukçular (avu- kat veya hukuk profesörleri) ve sivil toplum temsilcileri görev yapmaktadırlar. Yargı men- suplarının çoğunlukta olduğu konseylerin temel hedefe (yargı erkinin bağımsızlığını sağla- mak) daha uygun oldukları hususunun genel kabul gördüğü ve uygulamanın da bu yönde olduğu söylenebilir. Yargı konseylerinde hakim ve savcı olmayan üyelerin bulunması, özellikle yasama ve yürütme organına mensup üyelerin konseyde yer alması veya üyelerin

atanması sürecine yasama ve yürütme organlarının dahil olması, yargıda siyasallaşma tartışması- na neden olmaktadır. Ancak, yargı konseylerinde hakim ve savcı olmayan üyelerin bulunmasının gereksiz meslektaş dayanışmasının veya baskısının negatif etkilerini engelleyeceği, konseylerin sadece “kendi mesleki çıkarlarına hizmet eden organlar” olduğu şeklindeki algıyı azaltacağı ve toplumdaki farklı görüşlerin temsiline imkan sağlayarak konseylerin demokratik meşruiyetini güçlendireceği ileri sürülmektedir.3

Venedik Komisyonu, konsey üyelerinin önemli bir kısmının veya çoğunluğunun yargı mensupları arasından meslektaşları tarafından seçilmesi gerektiğini; Avrupa Hakimleri Danışma Konseyi ise, manipülasyon ve aşırı baskıların önüne geçmek için, konsey üyelerinin %75’inin hakim ve savcılardan oluşması gerektiğini belirtmektedirler. Avrupa Konseyi tarafından 1998 yılında kabul edilen Hakimlerin Statüsü Hakkında Avrupa Şartı’nda4 hakimlerin seçilmesi, göreve alınması, atanmaları, kariyer ilerlemesi ve görevlerinin sona ermesine ilişkin tüm karar- larda, üyelerinin “en az yarısının” meslektaşları tarafından yargının geniş temsiline olanak veren bir yöntemle seçildiği ve yasama ve yürütme organından bağımsız bir organın müdahalesini öngörmektedir (m.1.3.).

Aşağıda Güney Avrupa modeline dahil olan Fransa, İtalya, İspanya ve Portekiz ile Güney Avrupa modeline dahil olan İsveç ve Hollanda ve Konseylerin sahip olduğu yetkiler bakımından göreceli olarak iki modelin arasında bir noktada yer alan Doğu Avrupa ülkelerinden Polonya ve Romanya’da yargı konseyleri genel hatları ile incelenecektir. Ek 1’de Avrupa Hakimleri Danışma Konseyi’nin yargı konseyleri ile ilgili 10(2007) no’lu görüşü özetlenmiştir. Ek 2’de bu çalışmada incelenen ülkelerdeki yargı konseyleri ile ilgili genel bilgiler tablo halinde sunulmuştur.

Ülke İncelemeleri

Fransa

Fransa’da 1946 yılından oluşturulan Yüksek Yargı Konseyi (Conseil Superieur de la Magistratu- re) hakim ve savcılardan oluşan özerk bir kurumdur. Konsey, Anayasa (m.64-65) ve 5.2.2004 tarihli Yüksek Yargı Konseyi Hakkında Kanun ile düzenlenmiştir.5

Anayasa’ya göre yargı bağımsızlığının garantörü Cumhurbaşkanıdır. Cumhurbaşkanı bunu sağlarken Yüksek Yargı Konseyi ona yardım eder (Any.m.64) Yüksek Yargı Konseyi’nin başkanı Cumhurbaşkanıdır. Adalet Bakanı Konsey’in başkan yardımcısıdır.6 Cumhurbaşkanı ve Adalet Bakanı dışında Konseyde 16 üye bulunur.

Yüksek Yargı Konseyi iki bölümden oluşur. Bu bölümlerden biri hakimlerle diğeri savcı- larla ilgili konularda yetkilidir.

Hakimlerle ilgili bölümde, Cumhurbaşkanı ve Adalet Bakanı’nın yanında, beş hakim ve bir savcı, Danıştay tarafından belirlenmiş bir Danıştay üyesi ve sırasıyla Cumhurbaşkanı, Millet Meclisi Başkanı ve Senato Başkanı tarafından atanan ve yargı mensubu veya parlamenter olma- yan üç vatandaş yer alır. Savcılarla ilgili olan bölümde, Cumhurbaşkanı ve Adalet Bakanı’nın yanında beş savcı ve bir hakim, Danıştay tarafından belirlenmiş bir Danıştay üyesi ve sırasıyla Cumhurbaşkanı, Millet Meclisi Başkanı ve Senato Başkanı tarafından atanan ve yargı mensubu veya parlamenter olmayan üç vatandaş yer alır (Any.m.65).

Hakimlerden sorumlu olan bölüme Yargıtay Başkanı başkanlık eder. Bu bölüm, Yargı- tay’daki hakimler, temyiz mahkemeleri ve istinaf mahkemelerinin başkanları için aday gösterir. Diğer hakimler için Adalet Bakanına görüş bildirir. Bu görüş bağlayıcıdır. Bölüm, hakimler için bir disiplin mahkemesi olarak da görev yapar. Konsey, yapacağı soruşturma sonrası hazırlanacak rapor üzerine görevdeki hakim hakkında uygulanacak disiplin önlemine karar verir. Bu durumda bölümde savcılarla ilgili bölümde yer alan hakim de yer alır (Any.m.65).

Savcılarla ilgili bölüme, Yargıtay Başsavcısı başkanlık eder. Bölüm, savcıların atanması sırasında kendi görüşünü bildirir. Ancak bu görüş bağlayıcı değildir. Savcıların

disiplin cezalarına ilişkin olarak kendi görüşünü bildirir. Uygulanacak Disiplin cezasına Adalet Bakanı karar verir. Bu yetkiyi kullanırken bölümde hakimlerle ilgili bölümde yer alan savıcıda bulunur (Any.m.65).

Adalet Bakanı, disiplin konuları hariç bölümlerin tüm toplantılarına katılabilir.

Konsey üyelerinin görev süresi dört yıldır. Üyeler görev süresince avukatlık yapamaz, kamusal bir görevde veya seçimle gelinen bir görevde bulunamazlar. Konseyin toplantı yeter sayısı Başkan ve en az beş üyedir. Karar yeter sayısı ise toplantıya katılanların çoğunluğudur.

Hollanda

Hollanda’da Yargı Konseyi (Raad voor de Rechtspraak) yargının yeniden yapılandırılması ve reform programı çerçevesinde 2002’de oluşturulmuş bir kurumdur.

Konsey dört üyeden oluşur. Bunların ikisi yargı mensubudur. İkisi ise daha önce yüksek makamlarda bulunmuş bürokratlardır. Konseyin görevlerini yerine getirmesine yardımcı olan bir bürosu vardır. Konsey üyeleri Adalet Bakanı’nın tavsiyesi ve Bakanlar Kurulunun onayı üzerine Kral tarafından atanır. Üyelerin görev süresi altı yıldır.

Konsey, yargı bütçesinin hazırlanması, mali yönetimin denetlenmesi, personel politikası, bilgi ve iletişim teknolojileri ve mekan sağlama gibi operasyonel konularda mahkemeleri desteklemekle görevlidir. Konsey, yargı sistemi ile ilgili kanunlar hakkonda görüş bildirir. Konsey ayrıca ulusal ve uluslar arası seviyelerde Hollanda Yargısı adına sözcülük görevi yapmaktadır.

Yüksek Mahkeme ve Danıştay dışındaki diğer mahkemeler, kaynakları nasıl kullandıkları hakkında Konsey’e karşı sorumludurlar. Mahkemelerin bütçesi, Konsey tarafından iş yükü değerlendirme sistemine göre belirlenir. Konsey, bütçenin kullanımı ile ilgili bakana rapor sunar. Konseyin, operasyonel politikalar hakkında genel bağlayıcı emirler verme yetkisi bulunmaktadır.

İspanya

İspanya’da Yargı Erki Genel Konseyi (Consejo General del Poder Judicial) hakimlerin atanma, terfi, denetim ve disiplin işlerinden sorumlu olan özerk bir organdır. Konseyin yasal dayanağı Anayasa’nın 122’nci maddesi ve 6/1985 sayılı Organik Kanundur. Savcılar Konseyin görev ve yetkisi kapsamında değildir.

Konseyin başkanı Anayasa Mahkemesi Başkanı’dır. Başkan dışındaki 20 üye parlamento tarafından belirlenir: 12 üye hakimlerin meslek birliklerinin gösterecekleri değişik kategorilerdeki 36 hakim arasından parlamento meclisleri tarafından seçilir. Altı üyeyi Temsilciler Meclisi, altı üyeyi Senato seçer. Diğer sekiz üye ise, en az 15 yıllık mesleki tecrübesi olan avukatlar ve diğer hukukçular arasından Temsilciler Meclisi (dört üye) ve Senato (dört üye) tarafından seçilirler. Her iki durumda da üyelerin ilgili mecliste seçilmesi için üye tamsayısının en az beşte üçünün oyu gereklidir. Bu şekilde belirlenen üyeler görevlerine Kral tarafından atanırlar. Görev süreleri beş yıldır.

Konseyin yetki ve görevleri, mahkemelerin idaresi ve denetimi, hakimleri işe alma, terfi, eğitim, görevden alma, mesleki yeterliklerini değerlendirilme, disiplin hükümlerini uygulama ile ilgili konular kapsar. Bunun dışında Anayasa Mahkemesine iki üye seçmek, Adalet Okulunu denetlemek, Yüksek Mahkeme yargıçlarını seçmek, yargıyla ilgili konularda çıkacak kanunlarla ilgili görüş beyan etmek gibi yetki ve görevleri vardır.

İsveç

İsveç’te Ulusal Mahkeme İdaresi (Domstolsverket), 1975’te kurulmuş İsveç yarg sistemine hizmet veren bir kamu kurumudur. Anayasa ve kanunlarla düzenlenmemiş olan kurumun görev ve yetkileri hükümetin idari tasarrufuyla belirlenmiştir.

Ulusal Mahkeme İdaresinin temel görevi, İsveç yargı sistemindeki ortak sorunlarla ilgilenmek ve sistem içi koordinasyonu sağlamaktır. Personel eğitim ve gelişimi, finans, tesisler ve teknoloji konularında görevleri olan İdare, hizmetin vatandaşlara etkin ve verimli bir şekilde ulaştırılabilmesi için görüş bildirmek ve tavsiyelerde bulunur. Ancak İdare hakimlerin atanmasında ve disiplinle ilgili konularda yetkili değildir.

Ulusal Mahkeme İdaresinin amaçları; kaynakların doğru ve etkili tahsisini sağlamak, yargı mensuplarının kendi aralarında ve mahkemelerle diğer kamu kurumları arasındaki işbirliğini ve koordinasyonu artırmak ve mahkeme sisteminde yapılabilecek reform ve iyileştirmelerde destek sağlamaktır.

Sistemde yer alan Yönetim Kurulu 2008 yılında değiştirilmiştir. 2008 öncesindeki sistemde Ulusal Mahkeme İdaresi, hükümet tarafından atanan bir genel müdür ve yönetim kurulu tarafından yönetiliyordu. Yönetim kurulu 10 üyeden oluşmaktaydı. Bu üyelerin bir kısm mahkemelerden gelirken bir kısmını Parlamento (Riksdag) seçiyordu. Yönetim kurulu, karar organı ve danışma organı olarak işlev görmekteydi. Yönetim kurulu, yıllık rapor ve bütçe dokümanlarıyla ilgili konularda karar organ olarak hareket ederken diğer konularda danışma organı olarak hareket ediyordu. Yönetim Kurulu üyelerinin görev süresi üç yıldı.

2008’de yapılan değişiklikle yönetim kurulunun yerini bir danışma konseyi almıştır. Danışma konseyinin görevleri işlemleri denetlemek ve genel müdüre tavsiyelerde bulunmaktır. Danışma Konseyi dokuz üyeden oluşur. Konseyin başkanı genel müdürdür.16 Genel müdür hükümete karş sorumludur. Genel müdürün görev süresi altı yıldır.

İtalya

İtalya’da Yüksek Yargı Konseyi (The Consiglio Superiore della Magistratura) hakim ve savcılardan oluşan özerk anayasal bir kurumdur.

Konseyin 27 üyesi bulunmaktadır. Konseyin başkan Cumhurbaşkanıd r. Yargıtay başkanı ve başsavcısı Konseyin doğal üyeleridir. Üyelerin üçte ikisi hakim ve savcılar arasından hakim ve savcılar tarafından seçilir. Üyelerin üçte biri parlamento tarafından en az 15 yıllık tecrübeye sahip hukuk profesörleri ve avukatlar arasından seçilir. Konsey, başkan

yardımcısını, parlamento tarafından belirlenen üyeler arasından seçer. Üyelerin görev süresi dört yıldır. Üyeler görevdeyken parlamentoda veya bölge meclisinde görev yapamaz (Any.m.104).

Konsey, hakimleri işe alma, atama ve yer değiştirme, terfi ve disiplin konularında yetkilidir (Any.m.105).

Hakim ve savcılarla ilgili disiplin işlemlerine karar verme yetkisi, Konsey üyelerinden oluşan dokuz kişilik bir bölüme aittir. Bölümün kararlarına karşı, Adalet Bakanı, Başsavcı ve ilgili hakim/savcının Yargıtay’da temyiz hakları bulunmaktadır.

Polonya

Polonya Anayasası, Polonya Ulusal Yargı Konseyi’ni (Krajowa Rada Sądownictwa)

mahkemelerin ve hakimlerin bağımsızlığının teminatı olarak nitelemektedir (Any.186/1).

Konsey çoğunluğunu hakimlerin oluşturduğu 25 üyeden oluşmaktadır: Yüksek Mahkeme Başkanı, Adalet Bakanı, Yüksek İdare Mahkemesi Başkanı ile Cumhurbaşkanı tarafından atanan bir üye; Yüksek Mahkeme, adli, idari ve askeri mahkeme hakimleri arasından meslektaşları tarafından seçilen 15 hakim üye; Millet Meclisi (Sejm) tarafından seçilen dört milletvekili üye ve Senato tarafından seçilen iki Senato üyesi Konseyi oluşturur.

Üyelerin görev süresi dört yıldır. Konsey, üyeleri arasından bir başkan seçer.

Yargı konseyinin görevleri şunlardır: Mahkeme ve hakimlerin bağımsızlığı konusunu ilgilendiren kanunlarını anayasaya uygunluğunun denetlenmesi amacıyla Anayasa Mahkemesine başvurmak ve hakim adaylarını değerlendirerek Cumhurbaşkanına öneride bulunmak, hakimlerin emeklilikleri ile ilgili işlemleri yürütmek, hakimleri ilgilendiren kanun önerileri hakkında görüş bildirmek, hakim adaylarının değerlendirilmesinde geçerli olacak kriterleri tespit etmek.

Portekiz

Portekiz’de Yüksek Yargı Konseyi (Conselho Superior da Magistradura) Anayasa (m.217-218) ve 30 Temmuz 1985 tarihli ve 21/85 sayılı Kanunla düzenlenmiştir.

Yüksek Yargı Konseyi, 17 üyeden oluşmaktadır. Yüksek Yargı Konseyi’nin başkanı, Yüksek Adalet Divanı’nın başkanıdır. Görev süresi üç yıldır. Cumhurbaşkanı tarafından beş yıllığına seçilen iki üye, Meclis tarafından dört yıllığına seçilen yedi üye ile hakimler tarafından üç yıllığına seçilen yedi hakim üye Konseyi oluştururlar. Yedi hakim üyeden birisi yüksek mahkeme hakimi, ikisi Temyiz Mahkemesi hakimi ve dördü birinci derece mahkeme hakimlerinden olmak zorundadır.

Yüksek Yargı Konseyi, sadece adli mahkeme hakimleri ile ilgili görev ve yetkilere sahiptir. İdare ve vergi mahkemelerindeki hakimlerden benzer bir konsey (İdare ve Vergi mahkemeleri Yüksek Konseyi) sorumludur. Ayrıca Yüksek Yargı Konseyi, savcıları da kapsamamaktadır.

Yüksek Yargı Konseyi’nin bazı görev ve yetkileri şunlardır: Hakimlerin atanması, yer değiştirmeleri, görevden alınması, mesleki yeterliklerinin değerlendirilmesi, disiplin hukukunun uygulanması ile ilgili işlemlerde bulunmak; hakimlerin durumu ve yargı kurumuyla ilgili kanunlarda ve genel olarak yargının idaresiyle ilgili konularda görüş beyan etmek; yargı kurumlarının etkinliğini ve verimliliğini artıracak önerileri Adalet Bakanlığı’na iletmek; yargı hizmetleriyle ilgili denetimler ve soruşturmalar yapmak; konseyin bütçesiyle ilgili iç kuralları onaylamak; dava dosyalarının mahkemelerdeki adil ve işlevsel dağılımı sağlamak; beklemekte olan dava dosyalarının ele alınmasıyla ilgili öncelikleri, diğer acil dosyalara halel getirmeksizin belirlemek; Yüksek Adalet Mahkemesi ve temyiz Mahkemesi’nin bölümlerinin sayısını ve oluşumlarını tespit etmek.

Romanya

Anayasal bir kurum olan Yüksek Yargı Konseyi (Superior Council of Magistracy) 19 üyeden oluşmaktadır: Meslektaşları tarafından seçilen ve Senato tarafından onaylanan dokuz hakim ve beş savcı üye, Senato tarafından seçilen ve mesleki ve ahlaki üne sahip iki hukukçu, Adalet Bakanı, Yüksek Temyiz ve Adalet Mahkemesi başkanı ve başsavcısı, Konseyi oluşturmaktadır.

Konsey, başkanını kendi üyeleri arasından belirler. Konsey üyelerinin görev süreleri altı yıldır. Kararları gizli oyla alır. Konseyin kararları nihaidir ve değiştirilemez (Any.m133).

Konseyin temel görevleri; hakim ve savcı atamaları hakkında Cumhurbaşkanı’na öneride bulunmak, hakim ve savcvlar hakkında disiplin cezası vermektir. Konseyin disipline ilişkin kararlarına karşı Yüksek Adalet ve Temyiz Mahkemesine itiraz edilebilmektedir (Any.m.134).

Sonuç

Güney Avrupa modeline dahil ülkelerde konseylerin hakim/savcıların kariyerlerine ilişkin önemli yetkilere sahip olduklar görülmektedir. İsveç ve Hollanda’da görüldüğü gibi Kuzey Avrupa modelinde ise, konseyin görevleri mahkemelerin idari ve mali yönden verimli ve etkili faaliyet göstermelerine yöneliktir. Doğu Avrupa ülkelerinden Polonya ve Romanya’da ise, hakim ve savcı atamalarında konseylerin doğrudan belirleyici olmadıkları, görevlerinin sadece adayları önermekten ibaret olduğu görülmektedir.

Üye kompozisyonuna bakıldığında, üyelerin tamamını hakim/savcıların oluşturduğu bir konsey bulunmamaktadır. Portekiz hariç, yargı mensubu üyeler konseylerde çoğunluğu oluşturmaktadırlar. Yargı mensubu üyelerin genellikle kendi meslektaşları tarafından seçildiği görülmektedir (İtalya, Fransa, Portekiz, Romanya, Polonya). İspanya’da hakim olmayan 12 üye gibi, hakim üyeler de parlamento tarafından seçilmektedir.

Ülkemizde olduğu gibi, Fransa, İtalya ve Polonya’da Adalet Bakanları konseyin doğal üyesidirler. İtalya, Romanya ve Polonya’da ise yüksek mahkeme başkanlarının konseyin doğal üyesi oldukları görülmektedir.

Did you find apk for android? You can find new Free Android Games and apps.